Rodzinna wojna o dom po rodzicach, kłótnia o odziedziczone pieniądze… Kto z nas o tym nie słyszał? Wielu spadkowych problemów można uniknąć ale trzeba zawczasu zadbać o kilka kwestii prawnych. Podpowiadamy, jak to zrobić mądrze.
Wielu sądzi, że tak. Chcą oszczędzić bliskim sporów o spadek i wcześniej przekazują majątek darowizną. Nie zawsze to dobre rozwiązanie. Załóżmy: sprawa dotyczy mieszkania. matka przekazała je w darowiźnie jednej z dwóch córek. Po śmierci matki mieszkanie zostaje jednak zaliczone do schedy spadkowej, tak jakby darowizny nie było. Wynika to z przepisu Kodeksu Cywilnego, że przy dziedziczeniu ustawowym darowizny na rzecz przyszłych spadkobierców są zaliczane d spadku. Obdarowana córka będzie musiała spłacić siostrę. Można tego uniknąć: w akcie notarialnym zawrzeć zapis, że darowizna ma być zwolniona z obowiązku zaliczenia do schedy spadkowej. Inny sposób, by uniknąć takiej sytuacji, to umowa dożywocia. Tą umową pierwotny właściciel przekazuje majątek, np. mieszkanie, w zamian za opiekę. Po jego śmierci nowy właściciel nie musi z nikim się rozliczać.
Gdy spadkobiercy już wiedzą, jaki procent spadku przypada każdemu z nich, muszą jeszcze się dogadać w kwestii fizycznego podziału majątku. Ustalić, komu przypadnie mieszkanie, auto, itp. Jeśli się nie dogadają, pozostaje podzielić spadek w sądzie. Ale takie rozwiązanie to ostateczność. Sąd może uznać, że kompromis nie jest możliwy. Dokona wtedy tzw. podziału cywilnego: nakaże sprzedanie wszystkich przedmiotów spadku i odpowiedni podział uzyskanej kwoty. Jeżeli stron się nie dogadają w sprawie cen, sprzedażą zajmie się komornik. A on zbywa majątek po mocno zaniżonych cenach i wtedy tracą wszyscy.
Zdarza się, że po otwarciu testamentu rodzina jest zaskoczona: nikt się nie spodziewał, że zmarły w taki sposób zarządzi swoim majątkiem. Czy można zakwestionować jego wolę? Przepisy wyraźnie mówią, że jest to możliwe tylko w określonych sytuacjach. Po pierwsze, jeśli osoba sporządzająca testament nie mogła świadomie lub swobodnie podejmować decyzji wyrażać swojej woli (np. z powodu choroby). Po drugie, jeśli spisując testament, działała pod wpływem błędu. Po trzecie, jeśli do określonych zapisów została zmuszona groźbą. Jeśli ktoś ze spadkobierców podejrzewa jedną z tych sytuacji, może wystąpić do sądu z wnioskiem unieważnienia testamentu.
Ten prawny mechanizm działa od niedawna i niewiele osób o nim wie. Szkoda, bo pozwala rozwiązać wiele spornych kwestii, np. komu ma przypaść w udziale mieszkanie, a kom działka. Zapisem windykacyjnym można przekazać wskazanej osobie (np. córce, siostrze i, co ważne, także osobie formalnie niespokrewnionej, jak np. konkubent) konkretną rzecz lub jakieś swoje prawa. Może to być np. samochód, dom, firma lub spółdzielcze własnościowe prawo do mieszkania, akcje czy prawa autorskie. Tego, co zostało objęte zapisem windykacyjnym, nie zalicza się do masy spadowej. Spadkobiercy dzielą się więc resztą majątku, jakby owego zapisanego domu czy samochodu w ogóle nie było. Trzeba jednak wiedzieć, że zapis windykacyjny może być zawarty tylko w testamencie notarialnym, w zwykłym, odręcznym, nie będzie się liczył.
Czy nam się to podoba, czy nie, polskie prawo w kwestiach majątkowych szczególnie chroni członków najbliższej rodziny: męża, żonę, dzieci wnuki. nawet jeśli spadkobierca swój majątek przekaże testamentem komuś innemu, rodzina i tak będzie miała prawo żądać części tego majątku. To prawo to zachowek. Wynosi on połowę wartości udziału spadkowego, który by przypadł, gdyby testamentu nie było (większy zachowek - aż 2/3 wartości udziału należy się osobie niepełnosprawnej lub trwale niezdolnej do pracy). najlepiej pokazać to na przykładzie. Krzysztof jest wdowcem, jego najbliższa rodzina to trzej synowie. Krzysztof sporządził testament, w którym zapisał cały majątek jednemu z synów. Pozostali zostali testamencie pominięci. Po śmierci ojca mogą domagać się od brata wypłacenia zachowku. Każdy z nich po 1/6 wartości spadku, bo gdyby testamentu nie było, każdy dostałby 1/3 majątku. Syn Krzysztofa, który dostał majątek, nie musi "z urzędu" wypłacać zachowku. "Poszkodowani" bracia muszą najpierw o to się upomnieć. Mają na to 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. Potem roszczenie o zachowek się przedawnia i osoba zobowiązana może, ale nie musi go płacić. Zachowek to świadczenie pieniężne. Nie można więc w ramach zachowku domagać się wydania określonej rzeczy (np. mieszkania, auta), a jedynie odpowiedniej kwoty pieniędzy.